Bolesław Matuszewski

---

Życiorys

„Bolesław Matuszewski przyszedł na świat 19 sierpnia 1856 roku w Pińczowie, miejscowości należącej wówczas do zaboru rosyjskiego, w guberni radomskiej. Drugą datą, która bywa przywoływana w związku z jego urodzinami, jest 21 października 1856 roku – dzień jego chrztu. Był synem Aleksandra, nauczyciela języka francuskiego, oraz Stanisławy z Pochowskich, a w jego rodzinie znajdowały się także dwie siostry i młodszy brat Zygmunt.

Ojciec Bolesława, Aleksander, pełnił rolę nauczyciela oraz tłumacza języka francuskiego, co miało kluczowe znaczenie dla rozwoju jego syna. Dzięki tym wpływom, Bolesław szybko opanował język francuski i udał się na studia do Francji. W latach 80. XIX wieku mieszkał z bratem w Paryżu, gdzie zafascynował się sztuką fotografii, a jednocześnie doskonalił swoje umiejętności w tej dziedzinie. Reprezentował się jako fotograf w stowarzyszeniu „LUX”, a w 1894 roku stał się jednym z założycieli Stowarzyszenia Muzeum Francuskiej Fotografii Dokumentalnej.

W 1895 roku, wraz z młodszym bratem Zygmuntem, otworzył atelier fotograficzne z siedzibą przy Marszałkowskiej 111 w Warszawie, które zyskało nazwę Paryska Fotografia Lux Sigismond et Comp. W latach 1897–1899 ich firma była odpowiedzialna za reprodukcję zdjęć dla „Tygodnika Ilustrowanego”, a działalność trwała na polskim rynku aż do 1908 roku.

W okresie od 1899 do 1904 roku Bolesław jednocześnie prowadził atelier fotograficzne „Benque” w Paryżu, które specjalizowało się w portretach aktorów teatralnych oraz śpiewaków. Chociaż istnieją źródła sugerujące, że był jednym z operatorów firmy Lumière, Jacques Rittaud-Hutinet wyraża pewne wątpliwości co do tej tezy.

Od 1896 roku dokumentował różne wydarzenia na dworze cara Mikołaja II, używając swojego aparatu fotograficznego, jak również kinematografu. Zgodnie z pracą Siemiona S. Ginzburga, zatytułowaną „Kinematografia dorewolucionnoj Rossiji”, wydaną w 1966 roku, Matuszewski pełnił na carskim dworze rolę nadwornego fotografa cara Mikołaja II.

Filmy

Bolesław Matuszewski, uznawany za jednego z pionierów w dziedzinie filmowania, wywarł ogromny wpływ na rozwój kinematografii dokumentalnej. Jego firma Lux-Sigismond nie tylko zajmowała się fotografią, ale również kreowała filmy obejmujące różnorodne tematy, takie jak reportaże czy dokumenty medyczne. W latach 1896–1898 zrealizował on wiele filmów ukazujących życie na dworach rosyjskim, niemieckim i austriackim oraz różne scenki rodzajowe, co przyczyniło się do upowszechnienia sztuki filmowej.

W listopadzie 1896 roku Matuszewski zrealizował film dokumentujący wizytę cara w Warszawie, co było tylko jednym z wielu jego osiągnięć. Znaczący rozgłos przyniósł mu rok 1897, kiedy zarejestrował wizytę prezydenta Francji Félixa François Faure’a w Petersburgu. Film ten wzbudził ogromne zainteresowanie w mediach, zwłaszcza w kontekście napięć politycznych między Francją a Niemcami. Owocem tej sytuacji był nie tylko dyplomatyczny skandal, lecz także podkreślenie znaczenia dokumentacji wizyjnej, co Matuszewski postulował jako konieczność dla zachowania historycznych wydarzeń.

Film zatytułowany „Wizyta prezydenta Faure’a w Petersburgu” został przekazany Polskiej Filmotece Narodowej przez Cinémathèque française, co podkreśla jego wartość kulturową i historyczną. Matuszewski był znany jako twórca raportów filmowych, a także filmografii naukowej, co przejawiało się między innymi w dokumentowaniu operacji chirurgicznych. Współpraca z doktorem Eugène’em Doyenem w Paryżu zaowocowała filmami z procedurami medycznymi, które miały na celu edukację studentów medycyny.

Dodatkowo, w 1898 roku, Matuszewski zorganizował akcję, w ramach której jego operatorzy rejestrowali folklorystyczne życie w różnych regionach Polski. Takie filmy, obrazujące tradycje ludowe, przyczyniły się do rozwoju etnografii w Polsce. Jego firma regularnie organizowała pokazy filmowe, a w 1899 roku miała miejsce prezentacja filmu podczas zabawy tanecznej w Dolinie Szwajcarskiej w Warszawie, gdzie Matuszewski przyciągnął publiczność swoimi „scenami humorystycznymi”.

Lp	Tytuł/Opis	Lokacja	Typ filmu	Sprzęt	Rok	Trwanie [min]
1	„Koronacja cara Mikołaja II”	Petersburg	dokumentalny	kinematograf	maj 1896	_
2	„Zdjęcia operacji”	Warszawa, Petersburg	dokumentalny	kinematograf	maj 1896	_
3	Wizyta cesarzy Austrii i Niemiec w Rosji	Petersburg	dokumentalny	kinematograf	1896	_
4	Odjazd na manewry w Polsce	Petersburg	dokumentalny	kinematograf	1896	_
5	Uroczystości powitania cara w Warszawie	Warszawa	dokumentalny	kinematograf	listopad 1896	_
6	Podróże i polowania cara w Białowieży oraz Spale	Białowieża, Spała	dokumentalny	kinematograf	1896	?
7	Pobyt cara w Darmstadt	Darmstadt	dokumentalny	kinematograf	1896	?
8	Jubileusz królowej Wiktorii	Londyn	dokumentalny	kinematograf	1896	?
9	„Wizyta cesarza Wilhelma II w Peterhofie”	Peterhof	dokumentalny	kinematograf	1897	?
10	Sceny z wydarzeń w Paryżu	Paryż	dokumentalny	kinematograf	przed 25 marca 1898	?
11	Zdjęcia operacji w paryskich szpitalach	Paryż	dokumentalny	kinematograf	kwiecień-maj 1898	?
12	Wyścigi konne w Warszawie	Warszawa	dokumentalny	kinematograf	przed 11 czerwca 1898	?
13	Rodzajowe lokalne, warszawskie	Warszawa	dokumentalny	kinematograf	1898	?
14	Sceny ludowe w Polsce	Polska	dokumentalny	kinematograf	1898	?
15	Pobyt cara w Spale	Spała	dokumentalny	kinematograf	1898	?

Publicystyka

Bolesław Matuszewski to postać, która wywarła ogromny wpływ na rozwój myśli filmowej. Uznawany jest za pioniera w tej dziedzinie, a jego prace stanowią fundament współczesnej teorii kina.

W swoich publikacjach Matuszewski kładł szczególny nacisk na dokumentacyjną wartość filmu. Był jednym z pierwszych teoretyków, którzy dostrzegli, jak istotne jest tworzenie archiwów filmowych, w których materiały mogłyby być przechowywane z myślą o przyszłych pokoleniach. Jego dwa kluczowe teksty na ten temat, wydane w formie broszur w języku francuskim w Paryżu, można uznać za pierwsze manifesty programowe dotyczące kinematografii w historii światowej sztuki filmowej.

W tych pracach Matuszewski wyraził swoje przekonania na temat przyszłości kinematografii oraz jej roli w dokumentowaniu rzeczywistości. Podkreślał, że film ma zdolność rejestracji obrazu w jego najbardziej autentycznej formie, co w tamtym czasie było osiągalne tylko dzięki technologii. Filmy fabularne, które były inscenizowane i kręcone w kontrolowanych warunkach, nie miały dla niego właściwie żadnej wartości, traktował je jedynie jako formę masowej rozrywki.

Jednocześnie zwracał uwagę na potencjał społeczny filmu jako narzędzia edukacyjnego. Upatrywał w nim możliwości ilustrowania procesów technologicznych, produkcyjnych oraz zagadnień naukowych, co mogło być nieocenione w archiwizowaniu rzeczywistości współczesnej społeczności i przekazywaniu wiedzy przyszłym pokoleniom.

Oprócz teorii filmowej, Matuszewski zajmował się także zagadnieniami technicznymi związanymi z filmem oraz fotografią. Wśród jego najważniejszych publikacji wymienia się:

• 1898 – Une nouvelle source de l’histoire, czyli Nowe źródło historii,
• 1898 – La photographie animée, ce qu’elle est, ce qu’elle doit être (Ożywiona fotografia, czym jest, czym być powinna),
• 1901 – Les portraits sur emaux vitrifies.

Upamiętnienie

W 2012 roku Jerzy Bezkowski zrealizował 39-minutowy film dokumentalny zatytułowany „Bolesław Matuszewski. Nieznany pionier kinematografii”, który przedstawia niezwykle interesujące aspekty życia i działalności tej ważnej postaci w historii kinematografii. Film ten można zobaczyć w różnych miejscach, a jego zawartość z pewnością zainteresuje miłośników historii filmu oraz badaczy związanych z dziedziną kinematografii. Warto zwrócić uwagę na osobę Jerzy Bezkowski, który stał się głównym twórcą tego fascynującego dzieła.

---

Oceń: Bolesław Matuszewski

---