Kaplica św. Anny w Pińczowie

Warto zaznaczyć, że kaplica św. Anny była pierwszą w Polsce wolno stojącą budowlą kopułową, która przeznaczona była wyłącznie na cele kultowe. Usytuowana na północ od centrum miasta, naprzeciw wzgórza zamkowego, w przeszłości była otoczona umocnieniami, co czyniło ją częścią bardziej rozbudowanego systemu fortyfikacyjnego związane z pińczowskim zamkiem. Przyroda oraz historia zachowały fragmenty tych umocnień, zauważalne szczególnie od strony północnej i wschodniej.

Kaplica została zbudowana z miejscowego kamienia, znanego jako pińczak, który wydobywano od XII wieku. Ten ceniony materiał budowlany oraz rzeźbiarski w dużej mierze zdetermino-wał architekturę zabytków w Pińczowie, co wyjaśnia, dlaczego Santi Gucci postanowił założyć swoją pracownię kamieniarską w tym właśnie mieście. Jednak z biegiem lat, zwłaszcza w XVIII wieku, obiekt uległ znacznemu zniszczeniu, tracąc większość swojego wyposażenia oraz cztery wieżyczki narożne.

W 1783 roku planowano rozbiórkę kaplicy, jednakże dzięki renowacji w 1851 roku obiekt odzyskał dawny blask. Kolejną restaurację przeprowadzono w 1903 roku, kiedy to budowla zyskała nową blaszana pokrywę. Ostatnie prace remontowe miały miejsce w 1975 roku, a w latach 90. XX wieku przeprowadzono szczegółowe badania zarówno samego budynku, jak i jego podłoża, co zaowocowało dalszymi pracami mającymi na celu poprawę stanu technicznego kaplicy.

Sam budynek ma kwadratowy plan, a jego wysokość sięga 13 metrów. Przykryta jest centralną kopułą z latarnią, natomiast przylegająca do niej kruchta posiada podobną, lecz znacznie mniejszą kopułę. W przeszłości kaplica miała okrągłe okna, które obecnie są zamurowane, z wyjątkiem południowego, które zostało przekształcone w inny kształt. Z wyposażenia wnętrza zachowała się kamienna kropielnica z XVII wieku oraz marmurowa tablica fundacyjna na ołtarzu. Gzyms pod kopułą ozdobiony jest misternymi wiązkami owocowo-kwiatowymi, a portal z kruchty do wnętrza kaplicy przyciąga uwagę swoimi detalami w postaci głów aniołków oraz stylowych rozet.

Na wzgórzu wokół kaplicy znajdują się również kamienne figury świętych, takich jak św. Paweł, św. Tekla oraz Michał Archanioł, które powstały w pierwszej połowie XIX wieku. Do niedawna, w okresie poniedziałków wielkanocnych, w kaplicy odbywał się pińczowski Emaus, czyli ludowa zabawa związana z tłuczeniem pisanek. Dziś kaplica dostępna jest dla odwiedzających tylko przez kilkanaście dni w roku, najczęściej w lipcu, aby uczcić święto patronki tej wyjątkowej budowli.