Andrzej Gwiazda

---

Życiorys

Wykształcenie i działalność zawodowa w okresie PRL

Andrzej Gwiazda przyszedł na świat w Pińczowie, w rodzinie, gdzie ojciec, Stanisław, był marynarzem i mechanikiem w Flotylli Rzecznej Marynarki Wojennej. W marcu 1939 roku rodzina Gwiazdów przeniosła się do Pińska. Po wybuchu II wojny światowej jego ojciec trafił do oflagu, gdzie przebywał aż do zakończenia konfliktu zbrojnego. Andrzej wraz z matką i babką w 1940 roku zostali deportowani do kołchozu na północy Kazachstanu. Powrót do Polski miał miejsce po sześciu latach, początkowo osiedlili się na Górnym Śląsku, jednak ostatecznie osiedli w Gdańsku.

W 1953 roku rozpoczął naukę na Politechnice Gdańskiej, jednak dwa lata później został relegowany z uczelni. Po odbyciu służby wojskowej, w 1956 roku udało mu się powrócić na studia. Ukończył kierunek elektronika w 1966 roku i pozostał na uczelni do 1973 roku, piastując stanowisko asystenta w Instytucie Cybernetyki. Dodatkowo w 1967 roku wstąpił do Klubu Wysokogórskiego. Po tym, w 1973 roku, podjął pracę w Zakładach Okrętowych Urządzeń Elektrycznych i Automatyki Elmor. W późniejszych latach 80. zatrudniony był w firmie zajmującej się malowaniem wysokich obiektów.

Działalność opozycyjna w okresie PRL

Gwiazda aktywnie uczestniczył w wydarzeniach marcowych z 1968 oraz grudniowych z 1970 roku. W 1976 roku, wespół ze swoją żoną Joanną, wystosował list do Sejmu PRL, w którym wyraził solidarność z postulatami Komitetu Obrony Robotników. Wkrótce po tym małżeństwo zostało objęte zakazem wyjazdu z kraju.

W 1978 roku Andrzej Gwiazda był współzałożycielem Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża. Zajmował się redagowaniem biuletynu WZZ „Robotnik Wybrzeża” oraz kolportażem wydawnictw drugiego obiegu. Od 1978 roku do 1980 kilkukrotnie zatrzymywany przez Służbę Bezpieczeństwa, doświadczał także przeszukiwania mieszkania oraz miejsca pracy z uwagi na swoją działalność. Poddawany był inwigilacji w ramach sprawy o kryptonimach, takich jak „Brodacz”, „Związek”, „Echo”, „Mecenas”, „Rampa”, jak również w ramach spraw dotyczących członków Klubu Wysokogórskiego „Trójmiasto” oraz opozycyjnych organizacji.

W sierpniu 1980 roku, podczas strajków, był członkiem prezydium Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej. Współtworzył NSZZ „Solidarność”, a 17 września 1980 roku, w dniu powołania związku, został wiceprzewodniczącym, pełniąc tę rolę obok Lecha Wałęsy. Był także zaangażowany w negocjacje z rządem dotyczące kluczowych postulatów, takich jak zniesienie cenzury, legalizacja niezależnych związków zawodowych oraz uwolnienie więźniów politycznych.

Po ogłoszeniu stanu wojennego, 13 grudnia 1981 roku Gwiazda został zatrzymany i umieszczony w ośrodku internowania w Strzebielinku, a następnie przeniesiony do aresztu na Białołękę, a we wrześniu 1982 roku, po interwencji Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, do ośrodka dla internowanych. 22 grudnia 1982 roku aresztowano go wraz z innymi internowanymi, oskarżając o próbę obalenia ustroju. Jego detencja miała miejsce najpierw na Mokotowie. Uwolniono go na mocy amnestii 22 lipca 1984 roku. Niestety, 16 grudnia 1984 roku został ponownie aresztowany podczas obchodów rocznicy. W dwóch procesach politycznych otrzymał wyrok 5 miesięcy pozbawienia wolności. Izolowany był w Gdańsku oraz Zabrzu, a zwolniono go 15 maja 1985 roku.

Działalność zawodowa i publiczna w III RP

Po zmianie ustroju, Gwiazda współtworzył pismo „Poza Układem”, które wydawała jego żona w latach 1989-1997. Bezskutecznie, jako przedstawiciel komitetu wyborczego Poza Układem, starał się o mandat poselski w 1993 roku. Przez kilka lat pozostawał bezrobotny, wracając do pracy w Elmoru po wprowadzeniu ustawy przywracającej do pracy osoby zwolnione politycznie. W 1998 roku przeszedł na emeryturę, a pod koniec lat 90. zrezygnował z aktywności politycznej.

W 2005 roku, wraz z innymi byłymi działaczami, zbojkotował oficjalne obchody 25. rocznicy „Solidarności”, organizując własne uroczystości przy współpracy z pismem „Obywatel”. 10 maja 2007 roku został wybrany przez Senat do Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej z rekomendacji Prawa i Sprawiedliwości. Na przesłuchaniu ujawnił swoją kontrowersyjną tezę, sugerując, że sierpniowe strajki były inspirowane przez Służbę Bezpieczeństwa, oskarżając m.in. marszałka Senatu, Bogdana Borusewicza, o bycie prowokatorem.

Działał również w Stowarzyszeniu Solidarni 2010 oraz bez sukcesu starał się o mandat senatorski w 2011 roku, reprezentując PiS. Publikuje artykuły w „Obywatelu” oraz „Gazecie Polskiej Codziennie”. Razem z żoną opublikował książkę pt. Poza układem: publicystyka z lat 1988–2006 (Łódź 2008). Wywiad rzeka z Andrzejem Gwiazdą zrealizowała Wiesława Kwiatkowska, a także z małżeństwem Gwiazdów przeprowadził Remigiusz Okraska.

W 2021 roku ukazał się film dokumentalny Marii Dłużewskiej zatytułowany Z Gwiazdami podróż bez końca, który przybliża historię małżeństwa. Ponadto w grudniu 2021 roku sąd przyznał Andrzejowi Gwieździe 400 tys. zł odszkodowania za internowanie w czasie stanu wojennego.

Odznaczenia i wyróżnienia

W 2006 roku, w uznaniu dla wybitnych zasług dla Rzeczypospolitej Polskiej oraz w kontekście jego działalności na rzecz przemian demokratycznych i wolnej Polski, prezydent Lech Kaczyński uhonorował Andrzeja Gwiazdę Orderem Orła Białego. Po tym wydarzeniu prezydent powołał go do Kapituły tego zaszczytnego orderu. Andrzej Gwiazda opuścił tę instytucję w 2010 roku. Jednak w 2016 roku został ponownie nominowany do Kapituły przez prezydenta Andrzeja Dudę i pełnił tę funkcję aż do 2018 roku.

Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski został mu nadany na mocy zarządzenia prezydenta RP na uchodźstwie Ryszarda Kaczorowskiego w 1990 roku. Dodatkowo, w 1998 roku, prezydent Aleksander Kwaśniewski przyznał mu ten sam krzyż za znaczący wkład w działalność na rzecz ruchu związkowego. Dzięki decyzji prezydenta Andrzeja Dudy w 2018 roku, Andrzej Gwiazda został uhonorowany Krzyżem Wolności i Solidarności.

W 1999 roku otrzymał Medal Polonia Mater Nostra Est, natomiast w 2000 roku uzyskał tytuł honorowego obywatela Gdańska. W roku 2017 został również laureatem Nagrody im. Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, która została mu przyznana przez Ruch Społeczny im. Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego. Z kolei w 2018 roku wyróżniono go Nagrodą im. św. Grzegorza I Wielkiego, przyznaną przez miesięcznik „Niezależna Gazeta Polska – Nowe Państwo”.

---

Oceń: Andrzej Gwiazda

---